Yes! Tom Lanoye wint de driejaarlijkse Prijs der Nederlandse Letteren!
Toen ik dat las, kocht ik meteen een kaartje voor de volkse viering van dit heuglijke nieuws. Sinds mijn studentenjaren bewonder ik het literaire talent van deze slagerszoon met brilletje. Fans, vrienden, perslieden en leestoeristen mochten zich op 12 oktober 2024 verwachten aan een literair spektakel in de prachtige art-decosetting van De Roma. En het werd een heerlijk flamboyante avond vol onversneden drama, groteske overdrijvingen, scherpe humor en luchtige noten.
Dat Lanoye graag in de schijnwerpers staat, is geweten. Zijn fascinatie voor het podium doet me wel eens denken aan de rol die troubadours in de middeleeuwen vervulden: al rondtoerend verhalen, poëzie en artistiek vertier tot bij de gewone man brengen.
Bovendien had Lanoye een keur aan ‘special guests’ opgetrommeld. Zo kwam de fenomenale Jan Decleir met veel aplomb voorlezen uit Tom zijn werk. Zelfs Antjie Krog, de literaire vriendin van Tom Lanoye, was speciaal overgevlogen uit Kaapstad om in vrij verstaanbaar Afrikaans verbaal vuurwerk te geven.
Daarna trad de voor mij onbekende Lisette Ma Neza aan, die in een poëtisch duel met Lanoye verzeilde en bijna won.
Podiumbeest dat hij is, las Lanoye natuurlijk ook voor uit eigen werk. Ik ben al sinds mijn puberjaren vegetariër, maar toen hij dermate plastisch een scène uit “Slagerszoon met een brilletje” declameerde – meer bepaald de scène waarin zijn vader liefdevol een verse homp ossenhaas versnijdt tot flinterdunne schijfjes om er dan voorzichtig eentje in Toms ‘kinderklauw’ te leggen – kreeg ik bijna zin in een, jawel, schijfje ossenhaas.
Lichtjes uitdagend en met de nodige ironie, fileerde de slagerszoon tussendoor de Zuid-Koreaanse schrijfster Han Kang, die met ‘De vegetariër’ twee dagen eerder de Nobelprijs voor Literatuur had weggekaapt.
En toen was het tijd voor muziek.
De geweldige Els Dottermans kwam het podium op met in haar zog ‘Tutti Fratelli’, het sociaal-artistieke project waarvan wijlen Reinhilde Decleir artistiek leidster was. Broer Jan stond lichtjes onbeholpen aan de zijlijn, maar deed niettemin zijn best.
Maar wat een stemmen! Samen met Els Dottermans bracht het koor een warme ode aan Ann Christie en het leverde menig kippenvelmoment op toen de ganse Roma spontaan ‘Dat heet dan gelukkig zijn!’ begon mee te zingen (ik schrijf bewust niet ‘brullen’ want het klonk warempel fantastisch).
Ik heb nog wekenlang nagenoten omdat ‘Dat heet dan gelukkig zijn!’ maar door mijn hoofd blééf schallen. Wat een nummer! En dat allemaal voor de democratische prijs van 19 euro.
An evening with... Tom Lanoye
WES 1
oktober 2024
De Roma
Tento "HYBRIDEN"
Mythologische wezens, fabeldieren en sprookjesfiguren hebben de mens altijd al
gefascineerd. Denk maar aan eenhoorns, draken en zeemeerminnen of aan mysterieuze schepsels als de sfinx, centaur, harpij, minotaurus, sater, griffoen, feniks en sirene. Een aantal onder hen maken al sinds de oudheid deel uit van onze cultuur.
Het zijn vaak hybride wezens, een combinatie van mens en dier. De meeste creaturen zijn ontsproten uit de verbeelding van goden uit het Oude Egypte, Mesopotamië, Griekenland en Rome.
In latere tijden speelden deze hybriden een cruciale rol in oude verhalen en legendes. Ze fungeerden als krachtige symbolen en metaforen die hielpen bij het uitleggen van de natuur, maar ook bij het overbrengen van morele lessen. Door hun samengestelde aard konden hybride wezens complexe ideeën en gevoelens vertegenwoordigen.
Naast de culturele, moraliserende, religieuze en diverterende rol waren en zijn
deze fantasiewezens ook een onuitputtelijke inspiratiebron voor vertel- en andere kunstenaars. Ook vandaag nog bevolken hybride wezens onze fantasie en zijn ze immens populair in films, boeken en games.
Of je nu leerkracht Nederlands, geschiedenis, godsdienst, andere talen, kunst, Mavo, woordkunst of cultuurbeschouwing bent, troon je leerlingen als het even kan mee naar dit rariteitenkabinet! Je leert er alles over de ontstaansgeschiedenis en evolutie van fabelachtige creaturen en bovendien is alles prachtig geënsceneerd met zowel nieuwe als eeuwenoude, curieuze objecten. Een ‘must see’!
Expozaal Cultuurhuis De Warande
Tentoonstelling “HYBRIDEN. Samengestelde wezens uit fabels, mythen en legenden” van zondag 9 juni 2024 tot zondag 17 november 2024. Vrije gift.
WES 1
november 2024
Cultuurhuis De Warande
WES 1
oktober 2024
De Djoelen
Stef Kamil Carlens
Misschien niet meteen bruikbaar in de Nederlandse les, maar toch is dit optreden vermeldenswaardig aangezien deze getalenteerde Antwerpenaar met een onbetwiste liefde voor poëzie - wat is de liefde voor de taal der muziek anders - op het podium staat.
Zoals de foto's al verraden, heb ik heel erg genoten van dit swingend optreden van Stef Kamil Carlens & The Swoon op
30 oktober 2024 in De Djoelen, Oud-Turnhout. Je hoeft niet altijd naar onze hoofdstad te trekken om een geweldig artiest aan het werk te zien. Stef Kamil Carlens kennen jullie zeker nog wel van dEUS en Zita Swoon. Inmiddels speelt hij onder eigen naam en blijft hij zijn publiek betoveren met zijn unieke stijl, een mix van rauwe blues, swingende pop en groovy funk. Ik overdrijf niet als ik zeg dat Stef Kamil bij momenten klinkt als onze Vlaamse Prince.
Ik heb geen handtekening gevraagd maar wel of ik met hem op de foto mocht. Wat een lieve, bescheiden man is me dat!
We zouden een schoon koppel zijn, toch? 😊
BOERENALMANAK OP PLANKEN
Een ploeg snijdt door de houten podiumvloer, een levende kip wordt geofferd, mensen zaaien, oogsten, feesten en verdwijnen onder de planken van het podium. FC Bergman neemt ons met 'Werken en dagen' mee op een woordeloze reis door de seizoenen, de cycli van het leven en onze relatie met de natuur. Het resultaat is een visueel overdonderend schouwspel dat balanceert tussen poëzie en chaos, traditie en moderniteit.
Collectief getalenteerd
Ik zag het Antwerpse collectief FC Bergman – waar o.a. a Stef Aerts, Marie Vinck, Matteo Simoni en Bart Hollanders deel van uitmaken – al vaker aan het werk. Zo was ik in 2022 helemaal ondersteboven van The Sheep Song, onvergetelijk bevreemdend theater met echte levende schapen op het podium. Ik herinner me vooral de scène waarin een schaap aandoenlijk rechtop wandelt over een loopband, in een wanhopige poging om mens te worden.
Logisch dus dat ik uitkeek naar deze voorstelling, Het collectief heeft een unieke theatertaal zonder woorden ontwikkeld. Ook in Werken en dagen wordt nauwelijks gesproken. Het zijn de scènes, stilistisch en esthetisch beeldige plaatjes, die voor zich spreken.
Het stuk is losjes gebaseerd op Hesiodos’ agrarische dichtwerk Werken en dagen uit 700 voor Christus. Verwacht geen historische reconstructie maar wel een beeldende studie van onze vervreemding van de natuur, de rol van technologie en de menselijke nood aan rituelen.
Een ploeg en een kip
De voorstelling opent met een tableau vivant: rond een ouderwetse houten ploeg wringen, wroeten en wrikkelen acht spelers. Ze zetten zich schrap, werken samen, trekken de ploeg voort.
Het boerenleven passeert in al zijn glorie en glimt van noeste arbeid. Het is hard werken op het podium: iedereen helpt mee, met het werk op het land, met het zaaien en oogsten, met het opruimen, met het bouwen van een schuur, met het opzetten van een sobere meiboom. Ze vieren samen feest en het voeren rituelen uit.
Een levende kip is het enige dier op scène. Ze paradeert zelfzeker op het podium, met een verbazend gerust gemoed, maar ze is niet voor lang de ster van de avond. Wanneer één van de acteurs de kip in een zak stopt, die dichtknoopt en er als een gek mee op de vloer begint te slaan totdat de zak rood kleurt, schiet ik verontwaardigd uit mijn roodpluchen stoel op rij 8.
Tot het me begint te dagen dat ik getuige was van een knap staaltje visuele illusie. Dit moest een rituele slachting verbeelden natuurlijk! Dus de kip leeft nog! Het verklaart alleszins waarom ze zo ontspannen op dat drukdoende podium kip zat te wezen.
Rituelen versus moderniteit
Even later zien we hoe beesten – bestaande uit dekens en menselijke lichamen – ruw aan touwen het podium worden opgeduwd om te paren. Een mensenkoppel wordt iets feestelijker tot coïtus aangezet. Wanneer een ander met lappen in elkaar gezet dier gevild en opengesneden wordt, stroomt er geen bloed maar een sliert rode linten uit het kadaver. Het is een krachtig, gesublimeerd beeld. Het rituele karakter wordt live versterkt met blokfluitgetjilp, saxofoon en percussie.
Naast de cycli van het boerenleven, zet FC Bergman ook de evolutie van technologie in scène. Een stoommachine daalt als een deus ex machina uit de lucht, een glimmend afgodsbeeld dat de mens verleidt en tegelijkertijd dreigt te verzwelgen. Een subtiele kritiek op de moderniteit? Of net een pleidooi voor het samengaan van techniek en traditie?
Woordeloze poëzie
Zoals gezegd zijn de scènes esthetisch verbluffend; het lijken soms levende kunstfoto’s. In sommige beelden herken je iconische kunstwerken zoals De Zaaier van Millet, het ontbijt op het gras (Manet), Adam en Eva.
Wat vooral beklijft, is het rauwe, ontroerende beeld van de oudere boerenvrouw die in de gietende regen moederziel alleen haar ploeg probeert voort te trekken, daar niet in slaagt en neerzijgt in de modderige, doorweekte akker. Onvoorstelbaar hoe slecht het weer kan zijn op een podium, verbluffend hoe de makers dat technisch gezien voor elkaar krijgen.
Snerpend slotakkoord
Bevreemdend want lichtjes ‘out of tune’ was de robothond die op het einde van het stuk kwispelend zijn weg zocht doorheen een desolaat landschap. Het werkte op de lachspieren totdat juist op dát moment de timer van mijn gsm afging. Ik begrijp echt niet hoe die – onbedoeld want op stil en na enkele kiekjes diep weggestopt in mijn tas - in werking was gezet. Zó gênant! Gelukkig leek het alsof dit snerpend alarm hoorde bij de kwispelende scène.
Na het slotakkoord kreeg het gezelschap een oorverdovende, staande ovatie. Ik heb na deze voorstelling nog urenlang verdwaasd zitten wezen. Het is FC Bergman alweer gelukt om met Werken en dagen een voorstelling te maken die raakt, verwondert en ontregelt. Het is geen aanklacht, geen moralistisch betoog, maar een visueel uitmuntende reflectie over de plaats van de mens in de natuur, de nood aan rituelen en de verbondenheid met de seizoenen. Of een pleidooi voor de terugkeer van de boerenalmanak. Om hartverscheurende heimwee van te krijgen.
WES 3
14 februari 2025
Bourla Schouwburg
'The Grief of Red Granny'
Afrika Goes Classic: een muzikaal rouwritueel
dat schuurt en schittert
Dit semester beloofde ik mezelf een opera cadeau te doen. Het werd een 'Afropera'.
In het programmaboekje van de Bourla Schouwburg in Antwerpen zocht en vond ik een intrigerende titel: ‘The Grief of Red Granny’. De première zou plaats vinden op 14 februari, de dag van de liefde. Bovendien beloofde de voorstelling met een mix van klassieke opera en Zuid-Afrikaanse ritmes, een uitdagend experiment te worden.
Opera valt beter op een volle maag, zegt men wel eens... Na een heerlijk diner in de brasserie van de Bourla, hoofdzakelijk bevolkt door hongerige, verliefde stellen, streken we neer op de ietwat harde zitjes van de prachtige neoclassicistische schouwburg. Compleet ondergedompeld in de sfeer van de belle époque, waren we helemaal klaar voor deze ‘Afropera’ van theatermaker Gorges Ocloo.
Sacraal decor
Wat we te zien kregen was een eigenzinnige interpretatie van Pergolesi’s Stabat Mater, een iconisch werk dat het verdriet van Maria over haar gekruisigde zoon bezingt.
De enscenering van The Grief of Red Granny vond ik heel geslaagd. Wat een goed idee om een boom te planten in het midden van je bed! In het decor dat het midden houdt tussen een ruïne, een slaapkamer en een sacrale ruimte vinden we naast het bed met grote boom nog andere mythische en religieuze elementen terug, zoals een stromend riviertje en een schommel.
De rouwende weduwe – vertolkt door een sterke Tine Joustra – weet duidelijk met haar verdriet geen blijf. We zien haar opkomen in een prachtige witte jurk – ze leek eerder een bruid dan een door smart verteerde weduwe – waarna ze haar emoties in poëtische zinnen begint te declameren, afwisselend in het Frans, Nederlands, Engels en Duits nog wel. Om slechte verstaanders ter wille te zijn, wordt elke zin vertaald via een projectie.
Engelengeduld
De weduwe wordt liefdevol omringd door zes engelen in koningsrode gewaden, die niet zouden misstaan op de catwalk. Ze begeleiden haar rouw met Latijnse gezangen, opzwepende ritmes en bezwerende rituelen. Tussendoor spreken, fluisteren en kwebbelen de engelen in het Zoeloe, Afrikaans en Xhosa. Jammer genoeg werden deze conversaties niét ondertiteld. Ik had nochtans graag geweten welke praatjes de engelen achter de rug van de weduwe aan het verspreiden waren.
Om de mythische sfeer kracht bij te zetten werd volop gebruik gemaakt van een rookmachine. De scène leek helemaal op te gaan in de wolken, hoog boven het aards gekrioel en gekloot. Goede vondst, ware het niet dat het ding af en toe in overdrive ging. Het toneel was bij momenten meer mist dan podium, mijn ogen traanden en mijn keel schuurde van de rook. Wie zei ook weer trop is te veel?
Hybride kunstvorm
Om het nog even over de muziek te hebben, het getuigt van durf om klassieke operazang en Afrikaanse ritmes de degens te laten kruisen. Hoewel de zanglijnen technisch niet altijd loepzuiver klonken, heb ik wel genoten van deze onorthodoxe combinatie. Onder de Afrikaanse operazangers was er één (Ntuthuko Ziqubu) die meegesleept door het ritme van drums en bas, ongelooflijke dansmoves neerzette. Een lust om naar te kijken. En in een andere setting een hele goede reden om uit die harde stoel te komen.
Universeel verdriet
The Grief of Red Granny gaat over het rouwproces en de behoefte aan rituelen bij afscheid. Je leest er vooraf best het programmaboekje op na, want zonder voorkennis begrijp je amper waar het stuk over gaat. Het verhaal is fragmentarisch en beoogt naar mijn gevoel veeleer een sfeerschepping.
Na enig opzoekwerk kom ik te weten dat Ocloo in deze 'Afropera' persoonlijke en historische verhalen – van zijn eigen familiegeschiedenis tot de verboden rouw van koningin Elisabeth van België – met elkaar verbindt. Hij wil de universele eenzaamheid blootleggen die komt bovendrijven als je geen kans krijgt om verdriet zonder ritueel en steun van je omgeving te verwerken. Van alle rituelen rond ‘rites de passage’ lijken die rond de dood steeds minder belangrijk in onze westerse samenleving. Zeker in vergelijking met de vele Afrikaanse culturen en tradities.
Ondanks de visuele pracht en krachtige muzikale kruisbestuiving, blijft de emotionele impact van deze voorstelling beperkt. Maar dat zal misschien aan mij, een opera-leek, liggen. In mijn beleving primeert de esthetiek hier op het daadwerkelijk overbrengen van emotie. Dat het hoofdpersonage – een blanke actrice tussen zwarte engelen – meer in haar lingerie rondhuppelt dan in haar rouwende bruidsjurk, beklemtoont wellicht haar naakte eenzaamheid en kwetsbaarheid, maar het komt tegelijk ook gekunsteld en artistiekerig over.
Gewaagd maar niet volledig geslaagd
The Grief of Red Granny is een gedurfde, visueel prachtige productie die de grenzen van opera oprekt. Ocloo’s ambitie om Afrikaanse en westerse tradities te versmelten levert intrigerende momenten op, maar de uitvoering mist soms emotionele diepgang. We zagen een uitgesponnen ritueel dat zowel schuurt als schittert, maar niet altijd beklijft. Het stuk duurde bijna drie uur, wat net iets te lang was om te blijven boeien.
In de pers las ik alvast de aankondiging van een vervolg op deze voorstelling. Ik denk niet dat ik me opnieuw wil laten onderdompelen in dit soort rouwepos. Misschien is een klassieke opera de volgende keer een betere keuze?
